1Emacs-inleiding. De kopieervoorwaarden staan onderaan. 2 3De meeste Emacs-commando's gebruiken de CONTROL-toets (soms CTRL of CTL 4genaamd) en/of de META-toets (soms genaamd EDIT of ALT). In plaats van 5steeds de volledige naam te noemen, gebruiken we de volgende afkortingen: 6 7 C-<ltr> betekent: houd de CONTROL-toets ingedrukt en tik de toets <ltr> 8 Dus C-f wordt: houd de CONTROL-toets ingedrukt en tik f. 9 M-<ltr> betekent: houd de META-, EDIT- of ALT-toets ingedrukt en tik 10 de toets <ltr>. Als er geen toets META, EDIT of ALT is, kun 11 je ook eerst de ESC-toets tikken, gevolgd door <ltr>. We 12 verwijzen naar de ESC-toets als <ESC>. 13 14BELANGRIJK: om Emacs te verlaten, tik C-x C-c (twee tekens). 15De tekens ">>" tegen de linkerkantlijn nodigen je uit om een bepaald 16commando te proberen. Bijvoorbeeld: 17<<Blank lines inserted around following line by help-with-tutorial>> 18[Lege regels om didactische redenen. Hieronder gaat het verder.] 19>> Tik nu C-v (volgend scherm) om naar het volgende scherm te gaan. 20 (Geef nu het commando door de CONTROL-toets ingedrukt te 21 houden terwijl je de v tikt.) Vanaf nu moet je dit steeds 22 herhalen als je klaar bent met het lezen van een scherm. 23 24Merk op dat er een overlapping van twee regels is als je van een 25scherm naar het volgende gaat; dat zorgt voor continu�teit bij het 26lezen van de tekst. 27 28Het eerste wat je moet weten, is hoe je je naar verschillende plaatsen 29in de tekst kan bewegen. Je weet al hoe je een scherm vooruit moet 30gaan: met C-v. Om een scherm terug te gaan, tik je M-v (houd de 31META-toets ingedrukt en tik v, of tik <ESC> v als je geen META-, EDIT- 32of ALT-toets hebt). 33 34>> Probeer nu een paar keer M-v, steeds gevolgd door C-v. 35 36 37* SAMENVATTING 38-------------- 39 40De volgende commando's zijn handig om volledige schermen te bekijken: 41 42 C-v Ga een scherm vooruit 43 M-v Ga een scherm terug 44 C-l Maak het scherm schoon en teken alle tekst opnieuw, 45 waarbij de regel waarop de cursor staat, op het 46 midden van het scherm terecht komt. (C-l is 47 CONTROL-L, niet CONTROL-1.) 48 49>> Kijk waar de cursor staat, en onthoud de tekst er omheen. Tik C-l. 50 Zoek de cursor en merk op dat hij nog steeds bij dezelfde tekst 51 staat. 52 53Als je toetsenbord PageUp- en PageDn-toetsen heeft dan kun je deze ook 54gebruiken om een scherm terug dan wel vooruit te gaan, maar het werken 55met C-v en M-v is effici�nter. 56 57 58* BASISCOMMANDO'S CURSORBEWEGINGEN 59---------------------------------- 60 61Het is handig om je per scherm te bewegen, maar hoe beweeg je je nu 62naar een specifieke plaats op het scherm? 63 64Er is een aantal manieren waarop je dit kan doen. Je kan de 65pijltjestoetsen gebruiken, maar het is effici�nter om je handen in de 66standaardhouding te laten, en de commando's C-p, C-b, C-f en C-n te 67gebruiken. Elk van deze commando's verplaatst de cursor precies een 68regel of teken in een bepaalde richting op het scherm. Hier volgt een 69figuur met de vier commando's en de richting waarin ze de cursor 70bewegen: 71 72 vorige regel, C-p 73 : 74 : 75 achteruit, C-b .... huidige cursorpositie .... vooruit, C-f 76 : 77 : 78 volgende regel, C-n 79 80>> Verplaats, met C-n of C-p, de cursor naar de middelste regel van de 81 figuur. Tik dan C-l om de hele figuur in het midden van het 82 centrum te plaatsen. 83 84Met een beetje kennis van het Engels zijn deze commando's gemakkelijk 85te onthouden: de p komt van "previous" (vorige), de n van "next" 86(volgende), de b van "backward" (achteruit) en de f van "forward" 87(vooruit). Dit zijn de basiscommando's om de cursor te bewegen, dus 88je zult ze VOORTDUREND gebruiken: het is vooruitziend als je ze nu 89leert te gebruiken. 90 91>> Tik een paar keer C-n om de cursor op deze regel te krijgen. 92 93>> Beweeg je binnen de regel met C-f (herhaaldelijk) en terug omhoog 94 met C-p. Let op wat C-p doet als de cursor midden in een regel 95 staat. 96 97Elke regel eindigt met een Newline-teken (het Engelse "new line" 98betekent "nieuwe regel"); dit teken scheidt elke regel van de 99volgende. De laatste regel in een bestand zou eigenlijk ook met een 100Newline moeten eindigen (maar dat is niet noodzakelijk voor Emacs). 101 102>> Probeer C-b aan het begin van een regel. De cursor zal zich naar 103 het eind van de vorige regel bewegen, omdat je achteruit over het 104 Newline teken gaat. 105 106Net als C-b kan ook C-f zich over Newline-tekens heen bewegen. 107 108>> Tik nog een aantal keren het commando C-b, zodat je een gevoel 109 krijgt waar de cursor is. Tik dan enkele keren C-f om de cursor 110 terug naar het einde van de regel te bewegen. Een verder C-f 111 commando beweegt de cursor dan naar de volgende regel. 112 113Wanneer je de cursor voorbij het begin of het einde van het scherm 114beweegt, zal de tekst over het scherm heen schuiven. Dit heet 115"scrollen", of "schuiven" in goed Nederlands. Door te scrollen zorgt 116Emacs ervoor dat de cursor de gewenste beweging kan maken zonder dat 117de cursor van het scherm af beweegt. 118 119>> Probeer de cursor voorbij de onderkant van het scherm te bewegen 120 met C-n en zie wat er gebeurt. 121 122Als de beweging per teken te langzaam gaat, kan je de cursor ook per 123woord bewegen. M-f (META-f) beweegt de cursor een woord vooruit en 124M-b een woord achteruit. 125 126>> Tik enkele keren M-f en M-b. 127 128Als je midden in een woord staat, beweegt M-f de cursor naar het eind 129van het woord. Als je op een witte ruimte tussen twee woorden staat, 130beweegt M-f de cursor naar het eind van het volgende woord. Het 131commando M-b beweegt de cursor analoog de andere kant op. 132 133>> Tik enkele keren M-f en M-b en daar tussendoor een paar maal C-f en 134 C-b, zodat je ziet wat M-f en M-b doen vanaf bepaalde plaatsen in 135 een woord en tussen twee woorden. 136 137Merk op dat er een analogie bestaat tussen enerzijds C-f en C-b en 138anderzijds M-f en M-b. Het is bij veel commando's zo dat META-tekens 139gebruikt worden om iets te doen in eenheden van de taal (woorden, 140zinnen, alinea's) terwijl CONTROL-tekens te maken hebben met dingen 141die los staan van wat je aan het bewerken bent (tekens, regels, enz.). 142 143Deze analogie gaat ook op voor regels en zinnen: C-a en C-e bewegen de 144cursor naar het begin of eind van een regel, terwijl met M-a, 145respectievelijk M-e, de cursor naar het begin, respectievelijk het 146eind, van een zin gaat. 147 148>> Tik enkele keren C-a, en dan een enkele keren C-e. 149 Tik een paar maal M-a, en dan enkele keren M-e. 150 151Bemerk hoe herhaalde C-a commando's niets doen, terwijl herhaalde M-a 152commando's de cursor steeds een zin achteruit bewegen. Alhoewel ze 153niet volledig overeenkomen, is het gedrag van beide heel natuurlijk. 154 155De plaats van de cursor in de tekst wordt "punt" genoemd (zonder 156lidwoord, "point" in het Engels). Anders gezegd: de cursor laat op 157het scherm de plek zien waar punt in de tekst staat. 158 159Nu volgt een samenvatting van eenvoudige cursorbewegingen, met 160inbegrip van de commando's die de cursor per woord of zin bewegen: 161 162 C-f Ga een teken vooruit 163 C-b Ga een teken achteruit 164 165 M-f Ga een woord vooruit 166 M-b Ga een woord achteruit 167 168 C-n Ga naar de volgende regel 169 C-p Ga naar de vorige regel 170 171 C-a Ga naar het begin van de regel 172 C-e Ga naar het eind van de regel 173 174 M-a Ga terug naar het begin van de zin 175 M-e Ga vooruit naar het eind van de zin 176 177>> Probeer al deze commando's een paar keer als oefening. Deze 178 commando's worden het vaakst gebruikt. 179 180Er zijn nog twee belangrijke cursorbewegingen: M-< (META kleiner-dan) 181beweegt de cursor naar het begin van het bestand, en M-> (META 182groter-dan) beweegt hem naar het eind. 183 184Op de meeste toetsenborden zit de '<' boven de komma, zodat je de 185Shift-toets (ook wel bekend als de hoofdlettertoets) moet gebruiken om 186het '<'-teken in te tikken. Op deze toetsenborden moet je ook de 187shift gebruiken om M-< in te tikken: zonder shift zou je M-, (META 188komma) tikken. 189 190>> Tik nu M-< om naar het begin van dit bestand te gaan. 191 Gebruik daarna C-v om hier weer terug te komen. 192 193>> Tik nu M-> om naar het eind van het bestand te springen. 194 Gebruik daarna M-v om hier weer terug te komen. 195 196Als je toetsenbord pijltjestoetsen heeft, kan je die ook gebruiken om 197de cursor te verplaatsen. We raden je aan om C-b, C-f, C-n en C-p te 198leren, om drie redenen. Ten eerste werken ze op alle toetsenborden, 199ook die zonder pijltjestoetsen. Ten tweede zul je merken dat wanneer 200je eenmaal wat ervaring hebt opgedaan in de omgang met Emacs, het 201gebruik van de CONTROL-tekens sneller is dan werken met de 202pijltjestoetsen (omdat je handen in de normale tikpositie kunnen 203blijven). Ten derde, als je eenmaal gewend bent aan deze commando's 204met CONTROL-tekens, kan je makkelijk andere gevorderde 205cursorbewegingscommando's leren. 206 207De meeste Emacs-commando's accepteren een numeriek argument. Voor de 208meeste commando's is dit argument het aantal keren dat het commando 209herhaald moet worden. Je geeft dit numerieke argument aan met C-u en 210vervolgens de cijfers van het getal, v��r het commando. Als je 211toetsenbord een META- (of EDIT- of ALT-) toets heeft, is er ook een 212andere manier om het getal aan te geven: tik de cijfers terwijl je de 213META toets ingedrukt houdt. We raden je aan de C-u manier te leren 214omdat die beschikbaar is op elke terminal. 215 216Bijvoorbeeld, C-u 8 C-f beweegt de cursor 8 plaatsen naar voren. 217 218>> Probeer eens om met C-n of C-p en een numeriek argument de cursor 219 met slechts een commando naar een regel in de buurt van deze zin te 220 bewegen. 221 222Voor de meeste commando's is het numerieke argument het aantal keren 223dat het commando herhaald moet worden. Voor sommige commando's 224betekent het echter iets anders. Verschillende commando's (die je 225totnogtoe niet geleerd hebt) gebruiken het als een vlag -- de 226aanwezigheid van een prefix-argument, ongeacht zijn waarde, maakt dat 227het commando iets anders doet. 228 229C-v en M-v vormen een andere uitzondering. Met een numeriek argument 230verschuiven deze commando's de tekst het aangegeven aantal regels in 231plaats van (bijna) een heel scherm. Bijvoorbeeld, C-u 4 C-v 232verschuift de tekst 4 regels. 233 234>> Probeer nu C-u 8 C-v. 235 236Daarmee zou je tekst 8 regels opgeschoven moeten zijn. Als je terug 237omlaag wil scrollen, kan je M-v een argument geven. 238 239Als je een scherm met vensters gebruikt, zoals X Windows of 240MS-Windows, zou je een grote rechthoek moeten zien aan de linkerkant 241van het Emacs-venster. Deze rechthoek heet een schuifbalk 242("scrollbar"). Je kan de tekst scrollen door met de muis in de 243schuifbalk te klikken. 244 245>> Klik met de middelste muisknop bovenaan het heldere gebied in de 246 schuifbalk. Dit zou de tekst moeten verschuiven naar een positie 247 die afhankelijk is van hoe hoog of laag je klikt. 248 249>> Beweeg de muis op en neer terwijl je de middelste muisknop 250 ingedrukt houdt. Je zal zien dat de tekst met de muis mee heen en 251 weer scrollt. 252 253 254* ALS EMACS HANGT 255----------------- 256 257Als Emacs niet meer op commando's reageert, kan je het veilig 258onderbreken door C-g te tikken. Je kan C-g gebruiken om een commando 259te stoppen als het te lang duurt om uit te voeren. 260 261Je kan C-g ook gebruiken om een numeriek argument te verwijderen of om 262het begin van een commando dat je niet wilt afmaken, te verwijderen. 263 264>> Tik nu C-u 100 om een numeriek argument te maken met de waarde 100, 265 en tik dan C-g. Tik vervolgens C-f. Het zou de cursor maar ��n 266 positie mogen verplaatsen, omdat je het argument verwijderd hebt 267 met C-g. 268 269Als je per ongeluk een <ESC> tikt, kan je dat ongedaan maken met het 270commando C-g. 271 272 273* UITGESCHAKELDE COMMANDO'S 274--------------------------- 275 276Sommige Emacs-commando's zijn uitgeschakeld zodat beginnende 277gebruikers ze niet per ongeluk kunnen uitvoeren. 278 279Als je een van de uitgeschakelde commando's intikt, laat Emacs uitleg 280zien over het commando dat je gegeven hebt, en vraagt of je het 281werkelijk wil uitvoeren. 282 283Wanneer je het commando echt wil uitvoeren, tik dan <SPC> (de 284spatiebalk) als antwoord op de vraag. Normaal wil je het commando 285niet uitvoeren en beantwoord je de vraag met "n" (van "no" of "nee"). 286 287>> Tik C-x C-l (een uitgeschakeld commando), en tik dan n als antwoord 288 op de vraag. 289 290 291* VENSTERS 292---------- 293 294Emacs kan meerdere vensters laten zien, elk venster met zijn eigen 295tekst. We zullen later uitleggen hoe je met meerdere vensters om kan 296gaan. Op dit moment willen we slechts uitleggen hoe je van extra 297vensters af kunt komen en terug kan keren naar het werken met ��n 298venster. Het is eenvoudig: 299 300 C-x 1 Een enkel venster (dat wil zeggen: verwijder alle 301 andere vensters). 302 303Het commando is CONTROL-x gevolgd door het cijfer 1. C-x 1 vergroot 304het venster waar de cursor in staat tot het hele scherm. Alle andere 305vensters worden verwijderd. 306 307>> Zet de cursor op deze regel en tik C-u 0 C-l. 308>> Tik nu C-h k C-f. 309 Zie hoe dit venster kleiner is geworden, terwijl een nieuw venster 310 verschijnt om de documentatie van het C-f commando te laten zien. 311 312>> Tik nu C-x 1 en zie het documentatievenster verdwijnen. 313 314Dit commando is anders dan de commando's die je tot nu toe geleerd 315hebt aangezien het uit twee tekens bestaat. Het begint met het teken 316CONTROL-x. Er zijn een heleboel commando's die met CONTROL-x 317beginnen. Veel van die commando's hebben te maken met vensters, 318bestanden, buffers, en gelijkaardige dingen. Dergelijke commando's 319bestaan uit twee, drie of vier tekens. 320 321 322* TOEVOEGEN EN WEGHALEN 323----------------------- 324 325Als je tekst toe wil voegen, tik je die eenvoudigweg in. Tekens die 326je kan zien, zoals A, 7, * en dergelijke, worden door Emacs als tekst 327ge�nterpreteerd en meteen aan de tekst toegevoegd. Tik <Return> (de 328"volgende regel"-toets) om een Newline toe te voegen en dus een nieuwe 329regel te beginnen. 330 331Je kan het laatste teken dat je hebt ingetikt weghalen door <Delback> 332te tikken. <Delback> is een toets op het toetsenbord -- dezelfde 333toets die je normaal gesproken gebruikt, buiten Emacs, om het laatst 334ingetikte teken te wissen. Het is meestal een grote toets, een paar 335rijen boven de <Return>-toets, waar "Delete", "Del" of "Backspace" op 336staat. 337 338Als er op die grote toets "Backspace" staat, dan is dat degene die je 339gebruikt voor <Delback>. Er kan op een andere plaats ook nog een 340andere toets zijn waarop "Delete" staat, maar dat is niet <Delback>. 341 342In het algemeen haalt <Delback> het teken weg dat juist voor de 343cursorpositie staat. 344 345>> Probeer dit nu: tik een paar letters en haal ze weer weg door een 346 paar keer op <Delback> te drukken. Maak je niet druk over het feit 347 dat dit bestand verandert; je zal niets veranderen aan de originele 348 versie van deze inleiding. Je zit slechts je eigen kopie te 349 wijzigen. 350 351Als een regel tekst te lang wordt om helemaal op het scherm getoond te 352worden, dan gaat hij verder op de volgende schermregel. Een backslash 353("\") in de rechtermarge (of, als je een scherm met vensters gebruikt, 354een kleine gebogen pijl) laat dan zien dat de regel op de volgende 355schermregel verder gaat. 356 357>> Voeg nu tekst toe totdat je de rechter kantlijn raakt, en blijf 358 toevoegen. Je zal zien dat er een vervolgregel verschijnt. 359 360>> Tik weer enkele keren <Delback> om zoveel tekens weg te halen tot 361 de regel weer op een schermregel past. De vervolgregel zal 362 verdwijnen. 363 364Je kan een Newline zoals elk ander teken verwijderen. Als je een 365Newline verwijdert, voeg je de twee regels waar de Newline tussen 366staat samen tot een enkele regel. Als de regel die het resultaat is 367van deze operatie niet op een schermregel past, zal hij getoond worden 368met een vervolgregel. 369 370>> Beweeg de cursor naar het begin van een regel en tik <Delback>. 371 Dit voegt de huidige en vorige regel samen. 372 373>> Tik <Return> om de Newline die je net verwijderd hebt weer toe te 374 voegen. 375 376Je herinnert je dat je bij de meeste Emacs-commando's het aantal keren 377op kan geven, dat ze herhaald moeten worden. Dit geldt ook voor 378gewone tekens. Als je een gewoon teken herhaalt, wordt dat teken 379herhaaldelijk toegevoegd. 380 381>> Probeer dat nu: tik C-u 8 * om ******** toe te voegen. 382 383Je hebt nu de eenvoudigste manier geleerd om iets in Emacs te tikken 384en fouten te verbeteren. Je kan tekst ook per woord of regel 385verwijderen. Hier volgt een samenvatting van de commando's om tekst 386te verwijderen: 387 388 <Delback> Haal het teken weg dat voor de cursor staat 389 C-d Haal het teken weg dat achter de cursor staat 390 391 M-<Delback> Verwijder het woord dat voor de cursor staat 392 M-d Verwijder het woord dat achter de cursor staat 393 394 C-k Verwijder alles van de cursor tot het eind van de regel 395 M-k Verwijder alles van de cursor tot het eind van de zin 396 397Merk op dat <Delback> en C-d, met M-<Delback> en M-d de analogie 398verder trekken, die begon met C-f en M-f (waarbij we voor het gemak 399even vergeten dat <Delback> niet echt een CONTROL-teken is). C-k en 400M-k lijken enigzins op C-e en M-e in hun relatie tot regels en zinnen. 401 402Je kunt ook op ��n uniforme manier een willekeurig deel van de tekst 403verwijderen. Beweeg daartoe naar ��n kant van het gedeelte dat je 404wilt verwijderen en tik C-@ of C-<SPC>. (<SPC> is de spatiebalk.) 405Beweeg daarna naar de andere kant en tik C-w. Dat verwijdert alle 406tekst tussen de twee posities. 407 408>> Beweeg de cursor naar de J aan het begin van de vorige alinea. 409>> Tik C-<SPC>. Emacs toont nu de mededeling "Mark set" ("Markering 410 geplaatst") onderaan het scherm. 411>> Plaats de cursor op de n van "kant" op de tweede regel van de 412 alinea. 413>> Tik C-w. Dit zal de tekst vanaf de J tot vlak voor de n 414 verwijderen. 415 416Er is een verschil tussen iets weghalen en iets verwijderen: iets dat 417je hebt verwijderd, kan je terugbrengen, maar iets dat je hebt 418weggehaald niet. (In het Engels is het verschil tussen "killing" en 419"deleting" duidelijker dan tussen de Nederlandse vertalingen 420"verwijderen" en "weghalen".) Verwijderde tekst terughalen heet 421"yanken". In het algemeen geldt dat de commando's die meer tekst dan 422een enkel teken, Newline of spatie verwijderen, deze tekst bewaren 423zodat hij geyankt kan worden, terwijl dat niet geldt voor commando's 424die slechts een enkel teken weghalen. 425 426>> Zet de cursor op het begin van een regel die niet leeg is. 427 Tik C-k om de tekst op die regel te verwijderen. 428>> Tik C-k een tweede keer. Nu verwijdert dit commando het 429 Newline-teken. 430 431Merk op hoe een enkel C-k commando de inhoud van een regel verwijdert, 432een tweede C-k commando de regel zelf zodat alle volgende regels een 433regel omhoog komen. Het numerieke argument is voor C-k bijzonder: het 434aangegeven aantal regels zal worden verwijderd, inclusief de inhoud. 435Dit is meer dan simpelweg herhaling: C-u 2 C-k verwijdert twee regels, 436terwijl tweemaal C-k tikken dat niet doet. 437 438Om de laatst verwijderde tekst terug te halen naar de plaats waar de 439cursor nu op staat (te yanken), tik C-y. 440 441>> Probeer het nu: tik C-y om de tekst te yanken. 442 443Het is alsof je met C-y iets uit de prullenbak haalt wat je net had 444verwijderd. Merk op dat verschillende C-k's achter elkaar alle regels 445die verwijderd worden, bij elkaar bewaart zodat een enkele C-y die 446regels in een keer terugbrengt. 447 448>> Probeer het nu: tik C-k een paar keer. 449 450Om de verwijderde tekst terug te halen: 451 452>> Tik C-y. Beweeg de cursor enkele regels naar beneden en tik weer 453 C-y. Je ziet nu hoe je tekst kan kopi�ren. 454 455Wat moet je doen als je wat tekst terug wilt brengen, maar je intussen 456al iets anders verwijderd hebt? C-y zou datgene terugbrengen wat je 457het recentst hebt verwijderd. Gelukkig is de voorgaande tekst niet 458verloren gegaan. Je kunt die tekst terughalen met M-y. Nadat je C-y 459hebt getikt om de recentst weggegooide tekst terug te halen, vervangt 460M-y die tekst met de tekst die je daarvoor had weggegooid. Je kunt 461M-y herhalen om tekst terug te halen die je al langer geleden hebt 462weggegooid. Als je de tekst te pakken hebt die je zocht, hoef je 463niets te doen om die daar te houden. Je kan gewoon verder werken en 464de teruggehaalde tekst met rust laten. 465 466Als je M-y vaak genoeg tikt kom je terug waar je begon, bij de laatst 467verwijderde tekst. 468 469>> Verwijder een regel, beweeg de cursor wat, en verwijder nog een 470 regel. Tik C-y om de tweede regel die je verwijderde, terug te 471 halen. Tik nog een M-y en die regel wordt vervangen door de eerste 472 regel die je verwijderde. Tik nog enkele keren M-y en zie wat er 473 langs komt. Herhaal dit tot de tweede regel weer langs komt, en 474 dan nog een paar keer. Je kan ook experimenteren met positieve en 475 negatieve argumenten bij M-y. 476 477 478* HERSTELLEN 479------------ 480 481Als je de tekst veranderd hebt en je daar toch niet tevreden mee bent, 482dan kan je de verandering ongedaan maken met het herstelcommando, C-x 483u. 484 485Normaal gesproken herstelt C-x u de veranderingen die het gevolg zijn 486van een enkel commando; door herhaaldelijk C-x u te tikken, worden 487steeds eerdere commando's hersteld. 488 489Er zijn echter twee uitzonderingen: commando's die de tekst niet 490wijzigen, zoals cursorbewegingen, worden overgeslagen, en commando's 491die simpelweg het ingetikte teken aan de tekst toevoegen, worden 492meestal gegroepeerd in groepjes van maximaal 20 tekens, zodat je 493minder vaak het commando C-x u hoeft te tikken om teksttoevoegingen te 494herstellen. 495 496>> Gooi deze regel weg met C-k; met C-x u zou hij weer moeten 497 verschijnen. 498 499C-_ is een alternatief voor C-x u. Het levert exact hetzelfde 500resultaat op, maar is makkelijker om een paar keer achter elkaar te 501tikken. Een nadeel van C-_ is dat op sommige toetsenborden het 502intikken ervan niet gebruiksvriendelijk is. Dat is ook de reden voor 503het alternatief, C-x u. Op sommige terminals kan je C-_ tikken door 504"/" te tikken terwijl je de CONTROL-toets ingedrukt houdt. 505 506Een numeriek argument bij C-_ of C-x u duidt het aantal herhalingen 507aan. 508 509 510* BESTANDEN 511----------- 512 513Om een tekst die je gemaakt of veranderd hebt op te slaan, moet je de 514tekst in een bestand stoppen ("to save a file" in het Engels). Als je 515dat niet doet, ben je die veranderingen kwijt op het moment dat je 516Emacs verlaat. Je kan een bestand veranderen door het bestand te 517"bezoeken". (Ook wel "vinden"; "finding" of "visiting" in het 518Engels.) 519 520Een bestand bezoeken betekent dat je de inhoud van dat bestand in 521Emacs ziet. Het lijkt er dan op alsof je het bestand aan het 522veranderen bent. Deze veranderingen zijn echter slechts tijdelijk 523zolang je het bestand niet opslaat. Op deze manier kan je nooit per 524ongeluk een half gewijzigd bestand op het systeem achterlaten. Zelfs 525als je het bestand opslaat, zorgt Emacs ervoor dat het originele 526bestand onder een gewijzigde naam nog steeds beschikbaar is, voor het 527geval je later besluit dat de veranderingen toch niet zo goed waren. 528 529Bij de onderkant van het scherm zie je een regel die begint en eindigt 530met streepjes, met aan het begin "-1:-- TUTORIAL.nl" of iets 531dergelijks. Dit deel van het scherm laat normaal de naam van het 532bestand zien dat je op dat moment bezoekt. Op dit moment bezoek je 533een bestand dat "TUTORIAL.nl" heet; het is je eigen kopie van de 534Nederlandstalige Emacs-inleiding ("tutorial" in het Engels). Als je 535in Emacs een bestand bezoekt dan staat de naam van het bestand altijd 536op deze plaats. 537 538Iets bijzonders aan het commando om een bestand te bezoeken, is dat je 539aan moet geven welk bestand je wil. Dit heet dat het commando "een 540argument van de gebruiker vraagt"; in dit geval de naam van het 541bestand. Nadat je het commando 542 543 C-x C-f Bezoek bestand (met de f van "find file"). 544 545hebt getikt vraagt Emacs om de naam van het bestand. De naam die je 546intikt verschijnt op de onderste regel van het scherm. Wanneer die 547regel voor dit soort invoer gebruikt wordt, heet hij de minibuffer. 548Je kan gewone Emacs commando's gebruiken om de bestandsnaam te 549veranderen. 550 551Tijdens het invoeren van de bestandsnaam (of om het even welke invoer 552in de minibuffer) kan je het commando afbreken met C-g. 553 554>> Tik C-x C-f gevolgd door C-g. Dit commando breekt de minibuffer af 555 en ook het C-x C-f commando dat van de minibuffer gebruik maakte. 556 Het resultaat is dat je geen bestand bezoekt. 557 558Als je de naam van een bestand hebt ingevoerd, tik dan <Return> om het 559commando af te sluiten. Hierna gaat het C-x C-f commando aan het werk 560en haalt het bestand op dat je aangegeven hebt. Als het C-x C-f 561commando daarmee klaar is, verdwijnt de minibuffer. 562 563Na korte tijd verschijnt de inhoud van het bestand op het scherm en 564kan je de inhoud wijzigen. Als je de wijzigingen op wilt slaan, tik 565dan het commando 566 567 C-x C-s Sla bestand op (met de s van "save file"). 568 569Dit commando slaat de tekst zoals Emacs die nu heeft in het bestand 570op. De eerste keer dat je dit doet, slaat Emacs het originele bestand 571onder een andere naam op, zodat het niet verloren gaat. De nieuwe 572naam bestaat uit de oude bestandsnaam gevolgd door een "~". 573 574Als Emacs het bestand heeft opgeslagen, laat het de naam van het 575bestand zien. Het is een goede gewoonte een bestand regelmatig op te 576slaan zodat er niet teveel werk verloren gaat als het systeem hangt of 577crasht. 578 579>> Tik C-x C-s, om je kopie van deze inleiding op te slaan. Als het 580 goed is verschijnt "Wrote ...TUTORIAL.nl" op de onderste 581 schermregel. 582 583OPMERKING: Op sommige systemen gebeurt er helemaal niets als je C-x 584C-s tikt, en daarna ook niets meer. Dit komt door een eigenschap van 585de machine waarop je werkt die te maken heeft met "flow control". Met 586C-s stopt de "flow" en komt niets meer van wat je tikt bij Emacs 587terecht. Om deze situatie te herstellen, tik C-q. Lees daarna het 588hoofdstuk "Spontaneous Entry to Incremental Search" in het 589Emacs-handboek over hoe je moet omgaan met deze situatie. 590 591Je kan een bestaand bestand bezoeken om het te bekijken of het te 592wijzigen. Je kan ook een bestand bezoeken dat nog niet bestaat. Dit 593is de manier om met Emacs een nieuw bestand te maken: bezoek het 594bestand, dat eerst leeg zal zijn, en voeg tekst toe. Zodra je de 595tekst opslaat, wordt het bestand werkelijk gecre�erd, met de tekst als 596inhoud. Vanaf dat moment ben je dus bezig met een bestaand bestand. 597 598 599* BUFFERS 600--------- 601 602Als je een tweede bestand bezoekt met C-x C-f, blijft het eerste 603bestand gewoon in Emacs. Je kan naar dat bestand terug door het 604gewoon nog een keer te bezoeken met C-x C-f. Op deze manier kan je 605een behoorlijk aantal bestanden in Emacs krijgen. 606 607>> Cre�er een bestand dat "foo" heet door te tikken: C-x C-f foo 608 <Return>. Voeg hieraan wat tekst toe, wijzig hem, en sla "foo" op 609 door C-x C-s te tikken. Tik hierna C-x C-f TUTORIAL <Return> om 610 weer hier, in de inleiding, terug te komen. 611 612Emacs bewaart intern de tekst van elk bestand in een ding dat een 613"buffer" genoemd wordt. Als je een bestand bezoekt wordt er een 614nieuwe buffer gemaakt. Om een lijst van de huidige buffers te zien, 615tik 616 617 C-x C-b Laat de bufferlijst zien 618 619>> Probeer C-x C-b nu. 620 621Bemerk dat elke buffer een naam heeft en mogelijk ook een 622bestandsnaam; dit is de naam van het bestand waarmee de buffer 623overeenkomt. ALLE tekst die je in een Emacs venster ziet is altijd 624onderdeel van een of andere buffer. 625 626>> Tik C-x 1 om de bufferlijst te verwijderen. 627 628Wanneer je met meerdere buffers werkt, dan is op elk moment slechts 629��n van die buffers "actueel". De actuele buffer is degene die je aan 630het bewerken bent. Als je een andere buffer wilt bewerken, dan moet 631je daarnaar "omschakelen". Als je wilt omschakelen naar een buffer 632die overeenkomt met een bestand, dan kun je dit doen door dat bestand 633opnieuw te bezoeken met C-x C-f. Er is ook een makkelijkere manier: 634gebruik het commando C-x b. Dit commando vraagt je naar de naam van 635de buffer. 636 637>> Tik C-x b foo <Return> om terug te gaan naar de buffer "foo" die de 638 tekst van het bestand "foo" bevat. Tik vervolgens C-x b TUTORIAL 639 <Return> om terug te komen naar deze Emacs-inleiding. 640 641Meestal is de naam van de buffer gelijk aan de naam van het bestand 642(minus de naam van de directory). Dit klopt echter niet altijd. De 643lijst met buffers die je maakt met C-x C-b laat je altijd de naam van 644elke buffer zien. 645 646ALLE tekst die je ziet in een venster van Emacs is altijd onderdeel 647van een of andere buffer. Sommige buffers komen niet overeen met een 648bestand. De buffer genaamd "*Buffer List*" heeft bijvoorbeeld geen 649bijbehorend bestand. Deze buffer bevat de lijst met buffers die je 650gemaakt hebt met C-x C-b. Ook de buffer "*Messages*" heeft geen 651geassocieerd bestand; deze buffer bevat de mededelingen die Emacs je 652op de onderste regel toonde. 653 654>> Tik C-x b *Messages* <Return> om de buffer met mededelingen te 655 bekijken. Tik daarna weer C-x b TUTORIAL <Return> om terug te 656 keren naar deze buffer met de Emacs-inleiding 657 658Als je de tekst van het ene bestand verandert en dan een ander bestand 659bezoekt, wordt het eerste bestand niet opgeslagen. De wijzigingen 660blijven in Emacs, in de buffer die bij het bestand hoort. Het cre�ren 661of veranderen van de buffer van het tweede bestand heeft geen effect 662op de eerste buffer. Dit is erg nuttig, maar betekent ook dat er een 663eenvoudige manier nodig is om het eerste bestand te bewaren. Het zou 664erg vervelend zijn om er eerst naar terug te moeten gaan met C-x C-f 665om het dan te kunnen bewaren met C-x C-s. Dus hebben we het commando: 666 667 C-x s Sla een paar buffers op 668 669C-x s vraagt voor elke buffer die veranderingen heeft die nog niet 670opgeslagen zijn, of je de buffer wilt bewaren. 671 672>> Voeg wat tekst toe en tik C-x s. 673 Emacs vraagt nu of je de buffer die TUTORIAL.nl heet wilt bewaren. 674 Beantwoord deze vraag positief door een "y" in te tikken (de y van 675 "yes", Engels voor "ja"). 676 677 678* UITGEBREIDE COMMANDO'S 679------------------------ 680 681Er zijn veel meer Emacs commando's dan er op de toetsen van het 682toetsenbord passen, zelfs als we hun aantal kunnen vergroten door de 683CONTROL- of META-toets te gebruiken. Emacs lost dit probleem op met 684het X commando (met de X van eXtensie of uitbreiding). Het X commando 685komt voor in twee smaken: 686 687 C-x Tekenuitbreiding. Gevolgd door een teken. 688 M-x Commando-naam-uitbreiding. Wordt gevolgd door een naam. 689 690Deze commando's zijn in het algemeen nuttig, maar worden minder 691gebruikt dan de commando's die je tot nu toe al geleerd hebt. Je hebt 692al enkele van deze commando's gezien: C-x C-f om een bestand te 693bezoeken en C-x C-s om het te bewaren, bijvoorbeeld. Een ander 694voorbeeld is het commando om Emacs te verlaten: dit is C-x C-c. (Maak 695je geen zorgen over het verloren gaan van veranderingen die niet 696opgeslagen zijn; C-x C-c vraagt of je veranderde buffers wilt bewaren 697voordat Emacs helemaal eindigt.) 698 699C-z is het commando om Emacs *tijdelijk* te verlaten, zodat je daarna 700weer terug kan keren in dezelfde Emacs-sessie. 701 702Op systemen die deze mogelijkheid bieden, zet C-z Emacs stil: je komt 703weer terug in de shell, maar Emacs is nog aanwezig. In de meeste 704shells kan je Emacs weer activeren met het "fg" commando, of met 705"%emacs". 706 707Op systemen die niet de mogelijkheid bieden om programma's stil te 708zetten, cre�ert C-z een subshell onder Emacs om je zo in de 709gelegenheid te stellen andere programma's uit te voeren en daarna weer 710in Emacs terug te keren; Emacs wordt dus niet werkelijk verlaten. In 711dit geval is het shellcommando "exit" de normale manier om de subshell 712te verlaten en in Emacs terug te keren. 713 714Het moment om C-x C-c te gebruiken is wanneer je uit gaat loggen. Het 715is ook het juiste commando om Emacs te be�indigen wanneer Emacs 716opgestart was door een mail-programma of iets dergelijks, aangezien 717die misschien niet met een stilgezette Emacs om kunnen gaan. Normaal 718gezien is het echter beter Emacs stil te zetten met C-z dan om Emacs 719te verlaten, behalve als je uit wilt loggen natuurlijk. 720 721Er bestaan vele C-x commando's. Hier is een lijst van degene die je 722nu al kent: 723 724 C-x C-f Bezoek bestand 725 C-x C-s Sla bestand op 726 C-x s Sla een paar buffers op 727 C-x C-b Laat bufferlijst zien 728 C-x b Schakel naar een buffer 729 C-x C-c Verlaat Emacs 730 C-x 1 Een enkel venster 731 C-x u Herstel 732 733Commando-naam-bevelen worden nog minder vaak gebruikt, of alleen onder 734bepaalde omstandigheden. Een voorbeeld is het commando 735replace-string, dat in de hele tekst een string vervangt door een 736andere string ("to replace" betekent "vervangen"). Als je M-x tikt, 737toont Emacs onderaan het scherm "M-x" en moet je de naam van het 738commando intikken, in dit geval "replace-string". Als je gewoon 739"repl s<TAB>" tikt maakt Emacs de naam zelf af. Be�indig het commando 740met <Return>. 741 742Het replace-string commando heeft twee argumenten nodig: de string die 743vervangen moet worden en de string waarmee die vervangen moet worden. 744Je sluit elk argument af met <Return>. 745 746>> Plaats de cursor op de lege regel twee regels onder deze regel. 747 Tik dan M-x repl s<Return>gewijzigd<Return>veranderd<Return>. 748 749 Zie hoe deze regel daardoor gewijzigd is. Je hebt elk voorkomen 750 van het woord g-e-w-i-j-z-i-g-d vervangen door "veranderd"; te 751 beginnen op de plek waar de cursor staat. 752 753 754* AUTOMATISCH BEWAREN 755--------------------- 756 757Als je een bestand veranderd hebt maar het nog niet opgeslagen hebt, 758zouden de veranderingen verloren kunnen gaan als het systeem zou 759hangen of herstarten. Om je hiertegen te beschermen, slaat Emacs 760regelmatig de veranderde tekst automatisch op. De naam van het 761bestand waarin de tekst automatisch wordt opgeslagen begint en eindigt 762met een #. Bijvoorbeeld, als je het bestand "hello.c" aan het 763bewerken bent, wordt de tekst automatisch opgeslagen in een bestand 764dat "#hello.c#" heet. Zodra je het bestand werkelijk opslaat, wordt 765het automatisch opgeslagen bestand verwijderd. 766 767Als de computer crasht, kan je de automatisch opgeslagen tekst 768terugkrijgen door het bestand gewoon te bezoeken (het originele 769bestand, niet het automatisch opgeslagen), gevolgd door M-x 770recover-file<Return>. Als Emacs vraagt om bevestiging, antwoord dan 771met yes<Return> en de automatisch opgeslagen informatie wordt 772teruggehaald. 773 774 775* ECHO-GEBIED 776------------- 777 778Als je een commando langzaam intikt, toont Emacs de tekens aan de 779onderkant van het scherm in een deel dat het "echo-gebied" genoemd 780wordt. Dit gebied omvat de onderste regel van het scherm. 781 782 783* MODUS-REGEL 784------------- 785 786De regel direct boven het echo gebied heet de "modusregel". De 787modusregel ziet er ongeveer zo uit: 788 789-1:** TUTORIAL.nl 62% L763 (Fundamental)----------------------- 790 791Deze regel geeft interessante informatie over Emacs en de tekst die je 792aan het bewerken bent. 793 794Je weet al wat de bestandsnaam betekent: het is de naam van het 795bestand dat je bezoekt. NN% geeft je huidige positie in de tekst aan: 796NN procent van de tekst bevindt zich boven het scherm. Als het 797bestand vanaf het begin op het scherm staat, staat er "Top" in plaats 798van " 0%". Als het laatste stuk tekst op het scherm staat, zal er 799"Bot" staan (van "bottom", "onderkant" in het Nederlands). Als de 800tekst zo klein is dat hij volledig op het scherm past staat "All" in 801de modus-regel. 802 803De L gevolgd door een getal geeft het nummer van de regel waarin punt 804zich bevindt. 805 806De sterretjes aan het begin betekenen dat je de tekst veranderd hebt. 807Direct na het bezoeken of opslaan staan er gewoon streepjes. 808 809In de modusregel staat tussen haakjes in welke modus je aan het werken 810bent. De standaardmodus is de "Fundamental" modus, die je nu gebruikt 811("fundamental" is "basis" in het Nederlands). Een dergelijke modus 812heet een hoofdmodus ("major mode" in het Engels). 813 814Emacs heeft verschillende hoofdmodi. Sommige daarvan zijn bedoeld 815voor het bewerken van verschillende talen of soorten tekst, zoals 816bijvoorbeeld Lisp modus, Text modus, etc. Op elk moment is er altijd 817precies een modus actief, en de naam daarvan staat in de modusregel, 818op de plaats waar nu "Fundamental" staat. 819 820Elke hoofdmodus zorgt ervoor dat sommige commando's zich anders 821gedragen. Zo bestaat er een commando om een commentaar in een 822programma te tikken, en aangezien elke programmeertaal een ander idee 823heeft over hoe commentaar eruit moet zien, moet elke hoofdmodus op een 824andere manier het commentaar beginnen. Elke hoofdmodus is de naam van 825een uitgebreid commando, en met dat commando schakel je om naar die 826hoofdmodus. Zo is bijvoorbeeld M-x fundamental-mode het commando om 827naar de basismodus om te schakelen. 828 829Als je Nederlandse of Engelse tekst wil gaan bewerken, zoals 830bijvoorbeeld dit bestand, kan je beter "Text mode" gebruiken, de modus 831om tekst in een gewone taal te bewerken: 832 833>> Tik M-x text-mode<Return>. 834 835Wees gerust; geen van de commando's die je geleerd hebt zorgen voor 836grondige veranderingen in Emacs. Een van de dingen die je kan merken, 837is bijvoorbeeld dat M-f en M-b nu apostrofs als onderdeel van een 838woord beschouwen. In de vorige modus (Fundamental) behandelen M-f en 839M-b de apostrof als ruimte tussen twee woorden. 840 841Het is gebruikelijk dat hoofdmodi dergelijke subtiele verschillen 842hebben. De meeste commando's doen dus min of meer hetzelfde in elke 843hoofdmodus. 844 845Met het commando C-h m kan je de documentatie over de huidige 846hoofdmodus lezen. 847 848>> Gebruik C-u C-v een paar keer om deze zin in de buurt van de 849 bovenkant van het scherm te krijgen. 850>> Tik C-h m om te zien hoe de tekstmodus verschilt van de basismodus. 851>> Tik C-x 1 om de documentatie van het scherm te verwijderen. 852 853Hoofdmodi heten zo omdat er ook bijmodi zijn. Bijmodi zijn geen 854alternatieven voor hoofdmodi; het zijn slechts kleine aanpassingen 855daarvan. Elke bijmodus kan aan- of uitgezet worden, onafhankelijk van 856andere bijmodi en onafhankelijk van de hoofdmodus. Het is dus 857mogelijk geen bijmodi, ��n bijmodus of een willekeurige combinatie van 858bijmodi te gebruiken. 859 860Een nuttige bijmodus voor het bewerken van tekst in een natuurlijke 861taal, zoals het Nederlands, is Auto Fill modus ("auto fill" betekent 862automatisch uitvullen). Wanneer deze modus aanstaat, breekt Emacs 863automatisch een regel tussen twee woorden af als de regel te lang 864wordt. 865 866Je kan Auto Fill modus aanzetten met M-x auto-fill-mode<Return>. Als 867deze modus al aanstaat, kan je hem uitzetten met M-x 868auto-fill-mode<Return>. Als de modus uitstaat, zet dit commando de 869modus aan; als ze aanstaat, zet dit commando de modus uit. We zeggen 870dat het commando de modus "schakelt" ("to toggle" in het Engels). 871 872>> Tik nu M-x auto-fill-mode<Return>. Tik nu vele malen "asdf " op 873 een regel zodat je kan zien dat de regel in twee�n gesplitst wordt. 874 Er moeten wel spaties tussen de woorden staan, omdat de Auto Fill 875 modus de regel alleen op spaties breekt. 876 877De rechterkantlijn staat meestal op 70 tekens, maar die kan je 878veranderen met het C-x f commando. Dit commando accepteert een 879numeriek argument om de gewenste kantlijn te verkrijgen. 880 881>> Tik C-x f met 20 als argument (C-u 20 C-x f). 882 Tik wat tekst en zie dat Emacs de regels afbreekt bij 20 tekens. 883 Zet de kantlijn nu terug op 70, dus met met C-u 70 C-x f. 884 885Als je de tekst midden in een regel verandert vult Auto Fill modus de 886regel niet opnieuw. 887Om een alinea opnieuw te vullen, tik M-q (META-q) terwijl de cursor in 888de alinea staat. 889 890>> Plaats de cursor in de voorgaande alinea en tik M-q. 891 892 893* ZOEKEN 894-------- 895 896Emacs kan tekenreeksen ("strings") zoeken, zowel volgend op de 897cursorpositie, als eraan voorafgaand. Het zoeken naar een string 898verplaatst de cursor naar de volgende plaats waar de gezochte string 899voorkomt. 900 901Het zoekcommando van Emacs is anders dan de zoekcommando's van de 902meeste tekstverwerkers; het zoekt incrementeel. Dit betekent dat het 903zoeken gebeurt tijdens het intikken van de gezochte string. 904 905Het commando om het voorwaarts zoeken te starten is C-s (met de "s" 906van "to search", zoeken); C-r start het achterwaarts zoeken (met de 907"r" van "reverse" of achteruit). MAAR WACHT! Probeer ze nu nog niet. 908 909Als je C-s tikt verschijnt de string "I-search" in het echo-gebied. 910Dit betekent dat Emacs bezig is met een "incremental search" 911(incrementele zoekopdracht) en wacht op het intikken van de 912zoekstring. <Return> be�indigt het zoeken. 913 914>> Tik nu C-s om het zoeken te starten. Tik nu, LANGZAAM, ��n letter 915 per keer, het woord "cursor", met een pauze na elke letter zodat je 916 kan zien wat er met de cursor gebeurt. Je hebt nu eenmaal naar het 917 woord "cursor" gezocht. 918>> Tik nogmaals C-s, om naar het volgende voorkomen van het woord 919 "cursor" te zoeken. 920>> Tik nu viermaal <Delback> en let op de cursorbewegingen. 921>> Tik <Return> om het zoeken te be�indigen. 922 923Zag je wat er gebeurde? Tijdens incrementeel zoeken probeert Emacs 924naar de eerste plek te gaan waar de string staat die je tot dan toe 925getikt hebt. Om naar de volgende plek te gaan, tik je C-s nog een 926keer. Als er geen volgende plek is gevonden, biept Emacs en vertelt 927je dat de zoekopdracht niets gevonden heeft ("failing" in het Engels). 928C-g zou het zoeken ook afbreken. 929 930OPMERKING: Op sommige systemen gebeurt er helemaal niets als je C-s 931tikt, en daarna ook niets meer. Dit komt door een eigenschap van de 932machine waarop je werkt die te maken heeft met "flow control". Met 933C-s stopt de "flow" en komt niets meer van wat je tikt bij Emacs 934terecht. Om deze situatie te herstellen, tik C-q. Lees daarna het 935hoofdstuk "Spontaneous Entry to Incremental Search" in het 936Emacs-handboek over hoe je moet omgaan met deze situatie. 937 938Als je tijdens incrementeel zoeken <Delback> tikt, zal je zien dat het 939laatste teken dat je aan de zoekstring toegevoegd hebt, weggehaald 940wordt en dat het zoeken teruggaat naar de voorgaande plaats. Als je 941bijvoorbeeld begint met zoeken en je tikt een "c", dan ga je naar de 942plaats waar de "c" het eerst voorkomt. Tik je vervolgens een "u", dan 943gaat de cursor naar de plaats waar de string "cu" het eerst voorkomt. 944Als je nu <Delback> tikt, dan wordt de "u" van de zoekstring 945afgehaald, en gaat de cursor terug naar de plaats waar hij stond 946voordat je de "u" intikte, namelijk daar waar "c" het eerst voorkwam. 947 948Als je tijdens een zoekoperatie een CONTROL- of META-teken intikt, dan 949wordt het zoeken be�indigd. Er zijn een paar uitzonderingen, namelijk 950tekens die tijdens zoeken een speciale betekenis hebben, zoals C-s en 951C-r. 952 953Met C-s begin je te zoeken naar de plaats waar de zoekstring voor het 954eerst voorkomt NA de huidige cursorpositie. Als je iets wilt zoeken 955dat eerder in de tekst moet voorkomen, gebruik dan C-r in plaats van 956C-s. Alles wat we nu weten over C-s geldt ook voor C-r, alleen is de 957zoekrichting omgedraaid. 958 959 960* MEERDERE VENSTERS 961------------------- 962 963Een van Emacs' aardige eigenschappen is dat je meerdere vensters op 964het scherm kan laten zien. 965 966>> Zet de cursor op deze regel en tik C-u 0 C-l. 967 968>> Tik C-x 2 om het scherm in twee vensters op te splitsen. 969 Beide vensters laten deze inleiding zien; de cursor blijft in het 970 bovenste venster. 971 972>> Tik C-M-v om de tekst in het onderste venster te verschuiven. 973 (Als je geen META-toets hebt, tik dan <ESC> C-v.) 974 975>> Tik C-x o (met de o van "other"; "ander" in het Nederlands) om de 976 cursor naar het andere venster te verplaatsen. 977 978>> Verschuif de tekst in het onderste venster, met C-v en M-v. 979 Zorg ervoor dat je deze inleiding in het bovenste venster leest. 980 981>> Tik weer C-x o om de cursor weer in het bovenste venster te zetten. 982 De cursor staat weer precies op de plaats waar hij stond toen je 983 het venster verliet. 984 985Je kan C-x o blijven gebruiken om van venster naar venster te gaan. 986Elk venster heeft zijn eigen cursorpositie; de cursor is altijd enkel 987zichtbaar in een daarvan. Alle normale commando's hebben betrekking 988op het venster waarin de cursor staat. Dit venster is het 989"geselecteerde venster" ("selected window" in het Engels). 990 991Het C-M-v commando is erg nuttig wanneer je tekst aan het bewerken 992bent in het ene venster, terwijl je het andere venster als referentie 993gebruikt. Je kan de cursor dan altijd in het venster houden waarin je 994bezig bent, terwijl je met C-M-v door de tekst in het andere venster 995loopt. 996 997C-M-v is een voorbeeld van een CONTROL-META teken. Als je een echte 998META-toets hebt kan je C-M-v intikken door zowel CONTROL als META 999ingedrukt te houden terwijl je v tikt. Het maakt niet uit in welke 1000volgorde je CONTROL en META indrukt; het gaat erom welke toetsen 1001ingedrukt zijn terwijl je tikt. 1002 1003Als je geen echte META-toets hebt kan je <ESC> gebruiken; de volgorde 1004is dan wel belangrijk. Je moet dan eerst <ESC> tikken, gevolgd door 1005CONTROL-v; CONTROL-<ESC> v zal niet werken. Dit komt doordat <ESC> 1006zelf een teken is, terwijl CONTROL en META dat niet zijn. 1007 1008>> Tik C-x 1 (in het bovenste venster) om het onderste venster te 1009 laten verdwijnen. 1010 1011(Als je C-x 1 tikt in het onderste venster laat je het bovenste 1012verdwijnen. C-x 1 betekent zoveel als "ik wil maar 1 venster, en wel 1013dat venster waar de cursor nu in staat.") 1014 1015Je hoeft niet dezelfde buffer in beide vensters te hebben. Wanneer je 1016C-x C-f gebruikt om een bestand in ��n van de vensters te bezoeken, 1017zal het andere venster niet veranderen. Je kunt de vensters 1018onafhankelijk van elkaar gebruiken om bestanden te bezoeken. 1019 1020Hier is nog een manier om twee venster te krijgen die elk een andere 1021tekst laten zien: 1022 1023>> Tik C-x 4 C-f gevolgd door de naam van een van je bestanden, 1024 gevolgd door <Return>. Het opgegeven bestand zal in het onderste 1025 venster verschijnen, en de cursor zal in dat venster staan. 1026 1027>> Tik C-x o om terug naar het bovenste venster te gaan, en C-x 1 om 1028 het onderste venster te laten verdwijnen. 1029 1030 1031* RECURSIEVE BEWERKINGSNIVEAUS 1032------------------------------ 1033 1034Soms kom je in Emacs in een recursief bewerkingsniveau terecht 1035(Engels: "recursive editing level"). Dit is te zien in de modusregel 1036aan de vierkante haken die om de haakjes van de naam van de hoofdmodus 1037staan. Dan staat er bijvoorbeeld [(Fundamental)] in plaats van 1038(Fundamental). 1039 1040Tik <ESC> <ESC> <ESC> Om uit een recursief bewerkingsniveau te komen. 1041Dit is een algemeen "ontsnappingscommando". Je kan het ook gebruiken 1042om extra vensters te verwijderen of om uit de minibuffer te komen. 1043 1044>> Tik M-x om in een minibuffer te komen, en tik dan <ESC> <ESC> <ESC> 1045 om er weer uit te komen. 1046 1047C-g is niet bruikbaar om uit een recursief bewerkingsniveau te komen. 1048De reden hiervoor is dat C-g gebruikt wordt om commando's af te breken 1049BINNEN het recursieve bewerkingsniveau. 1050 1051 1052* MEER INFORMATIE 1053----------------- 1054 1055We hebben geprobeerd je met deze inleiding precies genoeg informatie 1056te leveren om met Emacs te beginnen werken. De mogelijkheden van 1057Emacs zijn zo groot dat het onmogelijk is nu alles uit te leggen. Het 1058kan zijn dat je meer over Emacs wil leren omdat het zoveel nuttige 1059mogelijkheden heeft. Emacs heeft commando's om documentatie te laten 1060zien over Emacs commando's. Deze "helpcommando's" beginnen allemaal 1061met C-h: "het Hulpteken". 1062 1063Om hulp te krijgen tik je C-h, gevolgd door een teken om aan te duiden 1064welke hulp je wilt. Als je het echt niet meer weet, tik C-h ? en 1065Emacs vertelt welke hulp het allemaal te bieden heeft. Als je C-h 1066hebt getikt maar van gedachten veranderd bent, tik je gewoon C-g om 1067het af te breken. 1068 1069(In sommige installaties wordt de betekenis van C-h veranderd. Dat is 1070geen goed idee, zeker als die verandering op alle gebruikers invloed 1071heeft, en is een geldige reden om je beklag te doen bij de 1072systeembeheerder of de helpdesk. Als C-h intussen niet een bericht 1073onderaan het scherm laat zien over mogelijke hulp, probeer dan de F1 1074toets (functietoets 1) of gebruik M-x help <Return>.) 1075 1076De eenvoudigste hulp is C-h c. Tik C-h, het teken "c" en een teken of 1077uitgebreid commando, en Emacs laat een zeer korte beschrijving van het 1078commando zien. 1079 1080>> Tik C-h c C-p. 1081 1082De beschrijving die getoond wordt, zou zoiets moeten zijn als: 1083 1084 C-p runs the command previous-line 1085 1086 (Nederlands: C-p voert het commando previous-line uit.) 1087 1088Dit commando vertelt je "de naam van de functie". Functies worden 1089vooral gebruikt om Emacs uit te breiden of aan de wensen van de 1090gebruiker aan te passen. Aangezien functienamen gekozen zijn om aan 1091te geven wat de functie doet, zijn ze ook geschikt als heel korte 1092documentatie; genoeg om je te herinneren aan wat de commando's die je 1093al geleerd hebt betekenen. 1094 1095Uitgebreide commando's zoals C-x C-s en (als je geen META-, EDIT- of 1096ALT-toets hebt) <ESC> v kunnen ook getikt worden na C-h c. 1097 1098Om meer informatie over een commando te krijgen, tik C-h k in plaats 1099van C-h c. 1100 1101>> Tik C-h k C-p. 1102 1103Dit laat de documentatie van de functie, inclusief de naam van de 1104functie, in een apart venster zien. Als je klaar bent met lezen, tik 1105C-x 1 om van dat venster af te komen. Je hoeft dat natuurlijk niet 1106meteen te doen. Je kan ook eerst wat anders doen voordat je C-x 1 1107tikt. 1108 1109Hier zijn nog wat nuttige mogelijkheden van C-h: 1110 1111 C-h f Beschrijf een functie. Je moet de naam van de functie 1112 intikken. 1113 1114>> Tik C-h f previous-line<Return> 1115 Dit laat alle informatie zien die Emacs heeft over de functie die 1116 het C-p commando implementeert. 1117 1118Een vergelijkbaar commando C-h v toont de documentatie van variabelen 1119die je kunt instellen om het gedrag van Emacs naar wens aan te passen. 1120Het commando vraagt je om de naam van een variabele. 1121 1122 C-h a Commando Apropos. Tik een woord in en Emacs zal een 1123 lijst van alle commando's laten zien waarin dat woord 1124 voorkomt. Al deze commando's kunnen aangeroepen 1125 worden met M-x. Bij sommige commando's staat met 1126 welke tekens dit commando direct uitgevoerd kan 1127 worden. 1128 1129>> Tik C-h a file<Return>. 1130 1131Dit laat in een ander venster alle M-x commando's zien met "file" in 1132hun naam. Je zal teken-commando's zien als C-x C-f naast de 1133overeenkomende commandonaam zoals find-file. 1134 1135>> Tik C-M-v herhaaldelijk om de tekst in het hulpvenster te 1136 verschuiven. 1137 1138>> Tik C-x 1 om het hulpvenster te verwijderen. 1139 1140 C-h i Lees de online handleidingen (ook wel Info genoemd). 1141 Dit commando zet je in een speciale buffer genaamd 1142 "*info*" waar je online handleidingen kunt lezen van 1143 software die op je computer is ge�nstalleerd. Tik m 1144 Emacs <Return> om de handleiding van Emacs te lezen. 1145 Als je nog nooit Info hebt gebruikt dan kun je ? 1146 tikken zodat Emacs je een rondleiding geeft langs de 1147 mogelijkheden van het Info systeem. Wanneer je klaar 1148 bent met deze Emacs-inleiding dan kun je de 1149 Emacs-Info-handleiding gebruiken als je primaire bron 1150 van informatie. 1151 1152 1153* MEER MOGELIJKHEDEN 1154-------------------- 1155 1156Je kunt meer over Emacs leren door haar handleiding te lezen. Deze is 1157zowel als boek als in elektronische vorm via Info beschikbaar (gebruik 1158het Help menu of tik <F10> h r). Kijk bijvoorbeeld eens naar 1159"completion", hetgeen minder tikwerk oplevert, of "dired" wat het 1160omgaan met bestanden vereenvoudigt. 1161 1162"Completion" (of "afmaken", in het Nederlands) is een manier om 1163onnodig tikwerk te voorkomen. Als je bijvoorbeeld naar de 1164"*Messages*" buffer wilt omschakelen, dan kun je C-x b *M<Tab> tikken 1165en dan zal Emacs de rest van de buffernaam invullen voor zover dit 1166mogelijk is. Completion staat beschreven in de node "Completion" in 1167de Emacs-Info-handleiding. 1168 1169"Dired" toont je een lijst van bestanden in een directory, waarmee je 1170gemakkelijk bestanden kunt bezoeken, van naam kunt veranderen, kunt 1171wissen, of andere acties op uit kunt voeren. Informatie over Dired 1172kun je vinden in de node "Dired" van de Emacs-Info-handleiding. 1173 1174 1175* CONCLUSIE 1176----------- 1177 1178Denk eraan dat je met C-x C-c Emacs permanent verlaat. Om tijdelijk 1179een shell te krijgen en daarna weer in Emacs terug te komen, tik je 1180C-z. 1181 1182De bedoeling van deze inleiding is dat ze begrijpelijk is voor alle 1183nieuwe Emacs-gebruikers. Als je dus iets onduidelijks bent 1184tegengekomen, blijf dan niet zitten en maak jezelf geen verwijten. 1185Doe je beklag! 1186 1187 1188* KOPI�REN 1189----------- 1190 1191(De Engelse versie van) deze inleiding is voorafgegaan door een lange 1192reeks van Emacs-inleidingen, die begon met de inleiding die Stuart 1193Cracraft schreef voor de originele Emacs. Deze Nederlandse vertaling 1194is gemaakt door Pieter Schoenmakers <tiggr@ics.ele.tue.nl> op basis 1195van de GNU Emacs 20.2 TUTORIAL, en nagezien en verbeterd door Frederik 1196Fouvry en Lute Kamstra. 1197 1198(Wat nu volgt is een vertaling naar het Nederlands van de condities 1199voor gebruik en verspreiding van deze inleiding. Deze vertaling is 1200niet gecontroleerd door een jurist. Er kunnen derhalve geen rechten 1201aan de vertaling worden ontleend, en de vertaling wordt gevolgd door 1202het Engelse origineel.) 1203 1204Deze versie van de inleiding valt onder copyright, net als GNU Emacs. 1205Je mag deze inleiding verspreiden onder bepaalde voorwaarden: 1206 1207Copyright (C) 1985, 1996, 1997, 2001, 2002, 2003, 2004, 1208 2005, 2006, 2007 Free Software Foundation, Inc. 1209 1210 Iedereen mag letterlijke kopie�n van dit document, zowel ontvangen 1211 als verspreiden, op elk medium, vooropgesteld dat de 1212 copyrightvermelding en de toestemmingsmelding niet veranderd worden 1213 en dat de verspreider aan de ontvanger dezelfde distributierechten 1214 verleent als aan hem verleend worden door deze melding. 1215 1216 Toestemming wordt verleend om veranderde versies van dit document, 1217 of delen daarvan, te verspreiden, onder bovenstaande voorwaarden, 1218 vooropgesteld dat ze ook duidelijk vermelden wie als laatste 1219 veranderingen aangebracht heeft. 1220 1221De condities voor het kopi�ren van Emacs zelf zijn ingewikkelder dan 1222dit, maar gebaseerd op dezelfde gedachte. Lees het bestand COPYING en 1223geef vervolgens kopie�n van Emacs aan al je vrienden. Help bij het 1224uitroeien van softwarebeschermingspolitiek ("eigendom") door vrije 1225software te gebruiken, te schrijven en te delen! 1226 1227(Engels origineel van de copyrightmelding en condities: 1228 1229This version of the tutorial, like GNU Emacs, is copyrighted, and 1230comes with permission to distribute copies on certain conditions: 1231 1232Copyright (C) 1985, 1996, 1997, 2001, 2002, 2003, 2004, 1233 2005, 2006, 2007 Free Software Foundation, Inc. 1234 1235 Permission is granted to anyone to make or distribute verbatim 1236 copies of this document as received, in any medium, provided that 1237 the copyright notice and permission notice are preserved, and that 1238 the distributor grants the recipient permission for further 1239 redistribution as permitted by this notice. 1240 1241 Permission is granted to distribute modified versions of this 1242 document, or of portions of it, under the above conditions, 1243 provided also that they carry prominent notices stating who last 1244 altered them. 1245 1246The conditions for copying Emacs itself are more complex, but in the 1247same spirit. Please read the file COPYING and then do give copies of 1248GNU Emacs to your friends. Help stamp out software obstructionism 1249("ownership") by using, writing, and sharing free software!) 1250 1251;;; Local Variables: 1252;;; coding: latin-1 1253;;; End: 1254 1255;;; arch-tag: 3399e308-e605-4125-8fbb-b2fe91ac3149 1256